گزارش یک پرونده:

به گزارش روابط عمومی آب منطقه ای گیلان، تامین آب اراضی شالیزاری استان گیلان در وسعت 189000 هکتار از سال 1341 از طریق سد سفیدرود با قدرت تنظیمی 2/2 میلیارد مترمکعب و شبکه آبیاری و زهکشی واقع در پایین‌دست آن انجام می‌پذیرد.

بر اساس مطالعات انجام شده توسط آب منطقه‌ای گیلان و نیز شرکت مدیریت منابع آب ایران، اجرای طرح‌های متعدد توسعه منابع آب در حوضه آبریز سفیدرود بزرگ و توسعه‌های انجام پذیرفته در بالادست، چشم‌انداز مطلوبی را جهت تامین نیازهای آبی استانی که معیشت و اقتصاد بخش قابل توجهی از ساکنان آن وابسته به کشاورزی است، ترسیم نمی‌نماید. این در حالی است که استان گیلان یکی از سه استان شمالی کشور است که مرز مشترک آبی آن با دریای خزر از شمال حدود 300 کیلومتر بوده و در ضلع غربی آن رودخانه‌ مرزی آستاراچای و در ضلع شرقی نیز رودخانه سامان‌رود قرار دارد.

در این استان 54 رودخانه (حوضه آبخیز) کوچک، بزرگ و دائمی وجود دارد که به جز رودخانه‌های سفیدرود و آستاراچای مابقی آنها تماماً از مناطق مرتفع در غرب و جنوب استان سرچشمه گرفته و پس از عبور از مناطق داخل استان نهایتاً به دریای خزر می‌ریزند. از مجموع آورد این رودخانه‌ها و حوضه‌های داخلی استان که حدود 4 میلیارد مترمکعب در سال است حدود 550 میلیون مترمکعب از طریق طرح‌های توسعه در دست اجرای این شرکت مهار خواهد گردید و علاوه بر آن حدود 600 میلیون مترمکعب از جریان بهنگام این رودخانه‌ها نیز با مشقت و از طریق انجام هزینه‌های مستمر سالانه مورد استفاده کشاورزی قرار گرفته و مابقی حجم عظیم آورد رودخانه‌های داخلی استان بدون استفاده به دریای خزر می‌ریزد.

اگرچه استان گیلان از پرباران‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌گردد، ولیکن از متوسط بارندگی سالانه 1060 میلیمتری آن حدود 75-70 درصد در نیمه دوم سال (فصل غیرزراعی) اتفاق می‌افتد که این مقدار نیز به سبب عدم وجود امکان ذخیره، در دشت جاری و به دریا می‌ریزد. حوضه آبریز رودخانه شفارود نیز شرایطی مانند سایر حوضه‌ها دارد. آبدهی به هنگام رودخانه شفارود در فصل کشت به طور متوسط 3 مترمکعب در ثانیه و در سال‌های خشک حدود 1 مترمکعب در ثانیه می‌باشد، این میزان در شرایط فعلی حتی نیازهای کشاورزی اراضی پایین دست را تامین نمی‌نماید.

از سوی دیگر شهرستان رضوانشهر دارای حدود 8000 هکتار شالیزار است که به صورت سنتی و با استفاده از آب به هنگام رودخانه‌های محلی آبیاری می‌شوند ولیکن این رودخانه‌ها در ماه‌هایی که بیش‌ترین نیاز آبی برای گیاه برنج وجود دارد فاقد آبدهی لازم بوده و عمدتاً خشک می‌باشند، بنابراین تا مادامی که منبع مطمئنی برای ذخیره آب وجود نداشته باشد وضعیت برای کشاورزان منطقه نامناسب بوده و تامین آب کشاورزی با درصد اطمینان مناسب مقدور نمی‌باشد به ویژه آن که نتایج آخرین مطالعات انجام شده در محدوده مطالعاتی تالش بر اساس محاسبه بیلان سال آبی 92-91، نشان می‌دهد که آبخوان دشت تالش نیز با اضافه برداشتی معادل 6/5 میلیون متر مکعب در سال مواجه است.

همچنین به دلیل وجود سفره‌های سطحی و بافت ریزدانه خاک منطقه، بهره‌برداری از آبخوان زیرزمینی عموماً توسط چاه‌های نیمه‌عمیق انجام می‌شود که افزایش بهره‌برداری موجب کاهش حجم تخلیه زهکش‌ها (تخلیه طبیعی آبخوان) و خشک شدن تعداد زیادی از چاه‌های نیمه‌عمیق خواهد شد.

با توجه به شرایط حاکم بر این حوضه طرح سد شفارود با هدف تامین آب شرب شهرها و روستاهای ‌منطقه طرح و نیز تامین آب مورد نیاز صنعت و آبیاری حدود 11 هزار هکتار اراضی کشاورزی شالیزاری و تامین انرژی برقابی در سال‌های 56-53 در قالب نتایج مطالعات شناسایی طرح‌های توسعه منابع آب شرق و غرب گیلان شناسایی شد. به دلیل مباحث مطرح در خصوص این طرح در همان سال‌های اولیه با دستور معاون اول وقت ریاست جمهوری موضوع ضرورت احداث سد شفارود از طریق کمسیون آب مرکز پ‍‍ژوهش‌های علمی کشور بررسی که ماحصل آن صدور مجوز 11724/ش/پ/ع مورخ 12/7/77 از سوی مرکز یاد شده برای اجرای سد شفارود و تاسیسات وابسته آن بود.

پس از تصویب مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی این سد در استان و بررسی گزارش در بخش‌های مختلف سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، تفاهم‌نامه سه‌جانبه فی‌مابین وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی و رییس وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور منعقد و طی نامه شماره 57405/5518/100/87 مورخ 9/9/87 معاون محترم محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ابلاغ گردید. به دنبال آن تفاهم‌نامه استانی بین شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان، اداره کل منابع طبیعی و نیز اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان منعقد که منجر به صدور مجوز ارزیابی زیست‌محیطی طرح به شماره 3767 مورخ 13/2/1388 برای اجرای سد شفارود و انجام فایناس خارجی آن شد.

آب منطقه‌ای گیلان کلیه تعهدات زیست‌محیطی پذیرفته شده در تفاهم‌نامه را انجام و همواره تلاش نموده تا کم‌ترین خسارت به اراضی ملی وارد گردد، به نحوی که خسارت منابع ملی در مخزن سد به 176 هکتار محدود شد. همچنین در خصوص جاده جایگزین با همکاری و مساعدت اداره کل راه و شهرسازی استان برای مناطق جنگلی تونل طراحی گردیده و در مسیرهای رو باز نیز حتی‌الامکان راه‌های روستایی موجود با اصلاح قوس‌ها و تعریض باند مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

علی‌رغم کلیه مستندات موجود و اقدامات انجام یافته، از سال 1392 سازمان حفاظت محیط‌زیست ناگهان مبادرت به درخواست بررسی مجدد موضوع نموده به نحوی که اداره کل منابع طبیعی استان از ادامه قطع درختان در مسیرهای اجرایی پیش‌گیری و از این طریق موجبات تاخیر در عملیات اجرایی فراهم شده است. پیگیری‌های فراوان شرکت آب منطقه‌ای گیلان، شرکت مدیریت منابع آب ایران و وزارت نیرو در راستای اخذ مجدد مصوبه زیست‌محیطی منجر به آن گردید که موضوع در شورای عالی آب مورد تصمیم‌گیری قرار گیرد.

در این راستا کارگروهی به ریاست جناب آقای دکتر کلانتری مشاور محترم معاون اول رییس‌جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط‌زیست و با حضور معاون محترم محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، ریاست امور آب، کشاورزی و منابع طبیعی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و معاونین وزرای جهاد کشاورزی و نیرو تشکیل گردیده که نتیجه جلسات برگزار شده کاهش مجدد ارتفاع سد به میزان 6/22 متر و کاهش سطح تخریب جنگل به میزان 93 هکتار بوده است که این امر طی نامه شماره 44536 مورخ 15/4/94 معاون محترم اول رییس جمهور ابلاغ گردیده است.

     اگرچه آب منطقه‌ای گیلان همواره در جهت انجام اقدامات غیرسازه‌ای از جمله تغییر رویکرد از توسعه فیزیکی ظرفیت‌های تامین آب به مدیریت تخصیص و تقاضا و تامین پایدار مدیریت تقاضا و تضمین افزایش راندمان‌های آبیاری برای مصرف بهینه آب اقدام می‌نماید، ولیکن به منظور ایجاد امکان برنامه‌ریزی برای استفاده از منابع آب داخل استان که هم‌اکنون بدون هیچ گونه بهره‌برداری به دریا تخلیه می‌گردند، احداث سدهایی که همانند سد شفارود که دارای توجیه می‌باشند، مطابق تصمیمات نهایی متخذه در هیجدهمین جلسه شورای عالی آب کشور ضروری است.